Terakkî Edelim Fakat Müslüman Kalmak Şartıyla

Müellif: Mustafa Sabri Efendi

Dergi: Sebîlürreşâd

Tarih: 25 Şevval 1337

Şeyhülislam Efendi hazretlerinin ahîran intişar eden “Yeni İslam Müctehidlerinin Kıymet-i İlmiyyesi” ünvanlı eser-i fâzılânelerinin hâtimesidir:

Son zamanlarda, ale’l-umûm Müslümanların maddiyatını zebûn eden Avrupa terakkiyat-ı medeniyyesi birçok mütefekkirimizin maneviyâtında da tahribat icra etmiş olduğu için, münazırım da, fikrindeki hürriyete ve zatındaki ulüvv-i himmete rağmen, bu maraz-ı sârînin tesîrinden azade kalamamıştır. Yani Avrupa’nın terakkiyat-ı hâzırası o derece gözünü doldurmuş ki nevʿan-mâ kudret ve azamet-i ilâhiyyeyi unutturmuştur. Kavî ve müterakkî gördüğü Avrupalıları bizim ile ölçmekten hatırında kalan hiss-i aʿzam, kudret-i ilâhiyye ile ölçerken de muhakemesi üzerinde hâkim olmaktan hâlî kalmamıştır. Bu hâlin tesîri, münazırımın üçüncü davasına kadar kendini gösteriyor. Öyle ya, demiş: Her yerde sefîl ve düşkün bir hâlde bulunan Müslümanların dini hakk olsun da şâşaa-ı terakkiyâtıyla gözleri kamaştıran milletlerin dini ve hatta dînsizliğe de şâmil olan içtihad ve itikadı hakk olmasın, bu ne kadar garip ve makûs bir şey!

Zavallı ve masum Müslümanlık (!) mensûbiyetinin acz ve zilletiyle yine sen mi ithâm ve muâheze olunuyorsun? Ve biz, duygusuz ve hayırsız Müslümanlar (!), kusurumuzun cezasını dünyada çektiğimiz sefaletle geçirmiş olabilseydik de hâl-i esef-iştimâlimizle dîn-i İslâm’a, hatta kendi aramızdan söz getirmekte olduğumuzun cezasını da âhirette ayrıca çekmeseydik. Beri tarafta, ey içimizden halâskâr kisvesine bürünerek meydana çıkan cesaretli gâfiller! Müslümanların kendilerini ıslâh ve iʿlâya gücünüz yetişmediği için, vazîfe-i asliyyenizdeki aczinizin intikâmını dîn-i İslâmdan mı almak istiyorsunuz?

نرقع دنيانا بتمزيق ديننا فلا ديننا يبقى ولا ما نرقع

(Dünyamızı dinimizi yırtarak yamamaya çalışıyoruz; ne dinimiz kalıyor ne de yamadığımız dünyamız)

“واِذْ يَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذٖينَ فٖي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ غَرَّ هٰٓؤُ۬لَٓاءِ دٖينُهُمْ” misdâk-ı celîlince, Müslümânların terakkîlerine, fazla Müslümanlıkları, taassupları mâni oluyor, zuʿm ve zehâbında bulunan sizlere temîn ederim ki bugünkü Müslümanların Müslümanlıktaki tedennîleri dünyaca olan tedennîlerinden kat kat ziyadedir. Ne olurdu, hastalığın esbâbını biraz da bu cihetlerde arasaydınız. Müslümanların sukût ve inhitâtını, en âlî ve en mükemmel bir dîne vâris oldukları hâlde muktezâsınca hareket etmemek veyahut o şehrâh hidâyetten öteye beriye sapmak sûretiyle kadrini bilmemelerinin hizasına atfedemez misiniz? İnsânlık nazarında bir fazîlet-i müktesebe olamamak itibârıyla yekdiğerinden fark ve imtiyâzı hâiz olmayan milislerle aynı topraktan ibâret bulunan vatan his ve gayreti lazım ve mukaddes tanındığı hâlde dîn hissi, dîn gayreti, dîn izzet-i nefsi lâzım değil midir ki Müslümanların dînlerini bozmadan adam edilmeleri çâresine bakmakla kendinizi mükellef görmüyorsunuz? İbtidâ, Müslümanlığı Müslümanlardan güzelce tefrîk ettikten sonra, Müslümanlığın değil de Müslümanların, üç balasına [sic] uzanamayarak uzaktan bakmakla iktifa ettiğine sizin kadar müteessif olduğum o terakkiyât-ı medeniyyenin, o âsâr-ı bedîa-i beşeriyyenin, fakat Allah’a taalluk eden mesâil karşısında ne kadar kıymet ve ehemmiyeti vardır ki onun cazibesinin verdiği kuvvet ve cüretle Allah’ın dîni üzerinde koşmaca oynamaya kalkışıyorsunuz. O derece şaşırmayınız, beşer ne kadar kuvvet bulsa Allah nazarındaki hakk ve bâtılı altüst edecek bir inkılâp vücûda getirmek iktidârından pek, pek uzaktır. Milyonlar, milyarlar teşkîl eden ecrâmdan bir adedi, bir aded-i nâçîzi olan arzın ancak sathının beş on noktasında karınca izi mesâbesinde arz-ı vücûd eden o âsâr-ı medeniyyeye nazarınız saplanıp kalmasın!

Bir zerre demekse şu semâvâta göre arz

Nispetle beşer etmelidir kendini yok farz

Miskin insan, başının içine Allah’ın nasıl koyduğunu henüz anlamadığı aklı ile bulduğu şimendiferlerini, otomobillerini, tayyarelerini bin misli sürate iblâğ etse yine yerinde saymak derecesinde kalan bu gibi vesâit-i nâkilesine mağrûr olup da kainat kafile-i seyyâresiyle yarışmak hevesine mi düşecek? “اَوَلَمْ يَرَ الْاِنْسَانُ اَنَّا خَلَقْنَاهُ مِنْ نُطْفَةٍ فَاِذَا هُوَ خَصٖيمٌ مُبٖينٌ”. En küçük bir balık yaratmak, en büyük bir …? yapmaktan ve en âdî bir sinek halk etmek, en mükemmel zeplin îcât eylemekten daha sanatlı olduğunu unutmasın. “اِنَّ الَّذٖينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللهِ لَنْ يَخْلُقُوا ذُبَاباً وَلَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ”.

Sonra bir pirenin bir fil üzerine yapışmakla fili yenmesi kabîlinden dersek aradaki farkı tamâmen göstermiş olamayacağımız sûrette, beşer, âsâr-ı mevcûdiyetiyle tutunmak istediği kürede ne kadar alaka peydâ edebilmiştir. Cürmü nedir, bedeni nedir, hayatı nedir, ve nasıl bir pamuk ipliğine bağlıdır? Kainata tevcîh edilen umûmî bir nazar, en azîm, en müteazzım bir âdeme, en küçük bir mikrop kadar mevcûdiyet hissesi ayırmaz, en şevketli bir hükûmete bir santimetre ve murabbaı yer vermez. Müddeti bir demden, hayâtı bir nefesten ibaret olan insan, henüz hâl-i hayatında iken bile ale’t-tevâlî yirmi dört saat dünya ile alâkasını muhafaza edemeyerek her gün, servetinden, âsârından, ilminden iktidarından ayrılmak ve saatlerce başka bir âleme teslîm-i nefs eylemek mecbûriyetindedir. “وَجَعَلْنَا نَوْمَكُمْ سُبَاتاً”. Şimdiye kadar Avrupa’nın terakkiyât-ı mâddiyyesine bizi teşvîk eden müceddidlerimizin bir kısmı adeta: “Herifler dünyâlarını mamûr etmişler, bizim buna gücümüz yetmiyor, yanî dünyâmızı mamûr edemiyoruz, bari âhiretimizi harâp edelim.” manasını andıran bir tarîk-i nâ-hemvâr üzerine bizi teşvîk etmişlerdir.

Benim fikrime gelince: Nice müslümanların, esbâb-ı sefâlet ve inkırâzını tetkîk maksadıyla ve mevzûu …? ictimâiyyeye âit olmak üzere yazmadığım ve belki sırf dînî ve ilmî bir meselenin, münâzırım tarafından kabûl edilen tarîk-i meşrû ve mensûsu dâiresinde mütâlaa yürütmek üzere kaleme aldığım şu eserimin yalnız bir noktasında husûle gelen sevk-i kelâmı tatmîn için şu kadar söylerim ki: Ben, Müslümânların mâddeten ve ahlâken inhitâtını ve belki kısmen iflâsını inkâr edenlerden, ve buna çâre-sâz olacak intibâh ve teceddüd yollarının önüne set çekmek isteyenlerden değilim. Ancak, buna çâre olacak diye açıktan veya gizliden dîn-i İslâmın tahrîp veya tahrîfine lüzûm gösterilirse o zamân ben Müslümanların bu hal-i sefalette kalmalarını, haklarında daha hayırlı görürüm. Ve bu sefaleti de yine hiç olmazsa dîn-i İslâmın esasına sâhip kalmış olmakla beraber ahkamı ile amil olmak hususundaki kusurlarına, gevşekliklerine karşı bir teʾdîb-i ilâhîye haml ederek mütesellî olurum. Ve ben, Müslümânların mesût bir dünyâ yüzüne çıkmasını samîm-i vicdânımla ârzu eylediğim hâlde, dînimizin üzerine basarak erişebileceğimiz yüksek dünyâmıza lanet ederim. Biz o yüksek dünyâya çıktığımız zamân, İslâmiyette dest-i iʿtisâmımızla fark-ı ihtirâmımız da bulunmalıdır. Hem bu sûretle hareket edersek yükseleceğimiz yere çıkarken bizliğimizi de beraber götürmüş olacağımız cihetle muvaffakiyet daha ziyâde katʿîdir. Aksini yaparsak, daha iʿtilâ hareketinde melezleşmiş olan bizler, çıkacağımız noktaya vâsıl olmadan kuvvetimizi zâyi etmiş olacağımız gibi farz-ı muhâl olarak şâhika-i emele yükselmek mümkün olsa bile o yükselenler artık biz değil bizden tenâsüh etmiş başkalarıdır. Bize yabancı olan o mahlûkların dünyâca saâdetlerine çalışmak borcumuz olmadığı gibi âhiretçe mesûliyetlerine iştirâk etmek de hiç işimize gelmez.

Yine ben, şimdiki ulemâ-ı İslâm mevkiinde bulunanlardan birçoklarının bu ünvan ile münâsebetleri olmadığı ve en muktedirlerinin de ilmen ve fikren ve hissen kifâyetsiz bir derecede bulunduğunu tasdîk ederim. Fakat benim gibi işte o kifâyetsizlerden berî olan Musa Bigiyef Efendi’nin veya başkalarının, vaktiyle ilm-i kelâmı, ilm-i fıkhı vazʿ ve tedvîn eden ulemâ-ı İslâm’ın mevki-i bülendine hakâretler fırlatmaya kalkışmalarını katʿiyyen tecvîz etmem. Onlar, içinde bulundukları asrın ihtiyâcât-ı ilmiyyesine bâliğan-mâ-belağ galebe çaldılar. Onlardaki kudret-i ilmiyyenin, hiss-i vazîfenin onda biri bizde bulunsaydı belki biz de dîn-i İslâm’ın garîp kaldığı bir zamânda bir parça yüzünü güldürebilirdik. Bizim gibi bu dînin ulemâsı ʿidâdında bulunmaya lâyık olmayan zavallıları görüp de, târîh-i İslâmın kılıcı ile nâm bırakan eâzımdan binlerce daha fazla ulemâya malik olduğunu unutmamalı. Ve hele, kifâyetsizliğine, yani noksân-ı ilmine fukdân-ı terbiyesi munzam olmaktan başka bizden farkı olmayan Musa Efendi gibilerin sözlerine bakıp da eslâf-ı ulemâmız hakkında yanlış fikirlere zâhib olmamalı, Allah’tan korkmalı ve ilim ve dîn huzûrunda utanmalıdır. Yeni yetişen Müslümân çocukları, sürü sürü Avrupa ulemâ ve hukemâsının isimlerini, menâkıb-ı şöhretlerini hâfızalarında taşıyorlar. Bu hâl kâfî gelmiyormuş gibi üstelik bir de ulemâ-ı İslâmın, bazı hâtırlarda kalan bekâyâ-yı nâmını kazıyıp çıkarmak için mezemmetlerini, kendilerine âdeta meslek edinenler ve bunu da gûyâ dîn-i İslâma hizmet şeklinde gösterenler bulunuyor!

أرى هذه الأيام قد صرن كلّها عجائب حتى ليس فيها عجائب

Hayır, hayır… Eslâf-ı kirâmın hizmetleri, ulüvv-i himmetleri, had nâ-şinâs ahlâfın takdîrine arz ihtiyâç etmek derecesinden müteâlîdir. Lakin Müslümânlar arasında, ulûm-ı İslâmiyye mebâhisinde herkese istediğini söylemek ve belki bu ilimleri okumadan bilmek hakkı verildiği ve yine bu ilimlere mahsûs olmak üzere hatâ ile savâbın farkı aranılmadığı bir zamânda kütüphânelerin elinden gelmez ki sâhiplerinin sükûta mahkûmiyetleri cihetiyle müdâfaadan mahrûm kalmış olan mücelledât-ı ilmiyyeyi çıkarsın da ortaya saçsın!

Hicâp etsin tabîat yerde kalmış kâbiliyetten

Evet, o büyük eslâfın verese-i ulûmu makamında bulunan şimdikiler, acz ve fütûr içinde pûyan ve her türlü levm-i lâime şâyândırlar. Bununla beraber, ilm-i dîne tarîk-i mahsûs kabîlinden intisâb etmeyen veyahut dîni, sırf dünyevî ve ictimâî bir mesele hâlinde tahlîle kalkışan müceddidlerin dîn-i İslâm hakkında zarar ve hasarı işte bu kifâyetsiz ulemâdan fazladır. Bunu târîh-i İslâm gösterecek ve belki âlem-i İslâmın son senelerinde kısmen göstermiştir bile! Çünkü evvelâ, bu müceddidlerin dînimizin hakîkaten dostu veya düşmanı olduklarını tayîn edememekte mazûruz. Bunlar, daha sarîh bir çehre ile karşımıza çıksalar…

 

Hazırlayan: Ahmet Mücahit Bal

Editör: Furkan Yalçınkaya

Link:https://isamveri.org/pdfosm/D00125/1335_17/1335_17_431-432/1335_17_431-432_SABRIM.pdf